Βιοχημικές εξετάσεις αθλητών
Οι βιοχημικές εξετάσεις στις οποίες υποβάλλονται οι αθλητές στοχεύουν στην προάσπιση της υγείας, στην εκτίμηση της φυσικής τους κατάστασης και κάποιες φορές στην πρόληψη τραυματισμών. Με το κείμενο αυτό σκοπός μας είναι να ενημερώσουμε αθλητές, προπονητές και άλλους ενδιαφερόμενους για το ποιες βιοχημικές εξετάσεις είναι χρήσιμες στην αξιολόγηση των αθλητών και ποιες πληροφορίες παρέχουν.
Από την παρουσίαση που ακολουθεί απουσιάζουν οι φυσιολογικές τιμές για κάθε παράμετρο, επειδή αυτά εξαρτώνται από τη μέθοδο μέτρησης και τα χαρακτηριστικά του εξεταζόμενου (όπως ηλικία και φύλο).
Οι παράμετροι παρατίθενται παρακάτω κατά αλφαβητική σειρά.
Αιματοκρίτης
Τι είναι: Αιματοκρίτης είναι ο όγκος των ερυθροκυττάρων (αλλιώς, ερυθρών αιμοσφαιρίων) ως ποσοστό του συνολικού όγκου του αίματος.
Και τι μας δείχνει;: Επειδή τα ερυθροκύτταρα μεταφέρουν το οξυγόνο του αίματος, ο αιματοκρίτης δείχνει την ικανότητα του αίματος να μεταφέρει οξυγόνο. Τιμή χαμηλότερη κάτω από τη φυσιολογική τιμή δείχνει αναιμία.
Από τι επηρεάζεται: Ο αιματοκρίτης αυξάνεται συνήθως κατά το πέρασμα από την παιδική ηλικία στην εφηβεία και από την εφηβεία στην ενήλικη ζωή. Η αύξηση αυτή είναι μεγαλύτερη στους άνδρες, με αποτέλεσμα να έχουν υψηλότερες τιμές αιματοκρίτη από γυναίκες. Ο αιματοκρίτης αυξάνεται κατά τη διαβίωση σε μεγάλο υψόμετρο. Επίσης αυξάνεται μετά από χορήγηση ερυθροποιητίνης και μπορεί να αυξηθεί μετά από χορήγηση αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών. (Οι δυο τελευταίοι τρόποι αύξησης του αιματοκρίτη απαγορεύονται από τη WADA.) Τέλος, ο αιματοκρίτης μπορεί να είναι ελαφρά μειωμένος κατά το χρονικό διάστημα από μερικές ώρες μέχρι μερικές ημέρες μετά από άσκηση (ή μόνιμα στους ασκούμενους τακτικά) λόγω αύξησης του νερού του αίματος ως αποτέλεσμα μετακινήσεων σωματικού νερού που συμβαίνουν κατά την άσκηση και την αποκατάσταση. Κάτι τέτοιο δεν επηρεάζει την ικανότητα του αίματος να μεταφέρει οξυγόνο, αφού δεν μεταβάλλει τη συνολική ποσότητα των ερυθροκυττάρων. Οι αθλητές δεν φαίνεται να έχουν αυξημένη συχνότητα αναιμίας σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό.
Χρησιμότητα μέτρησης στους αθλητές: Ο αιματοκρίτης σχετίζεται θετικά με την αερόβια ικανότητα.
Αιμοσφαιρίνη
Τι είναι: Η αιμοσφαιρίνη είναι η πρωτεΐνη που μεταφέρει το οξυγόνο του αίματος.
Και τι μας δείχνει;: Η συγκέντρωση της αιμοσφαιρίνης στο αίμα δείχνει την ικανότητά του να απορροφά ατμοσφαιρικό οξυγόνο στους πνεύμονες και να το μεταφέρει στους ιστούς. Τιμή χαμηλότερη από τη φυσιολογική τιμή δείχνει αναιμία.
Χρησιμότητα μέτρησης στους αθλητές: Η συγκέντρωση της αιμοσφαιρίνης στο αίμα σχετίζεται θετικά με την αερόβια ικανότητα.
Γαλακτική αφυδρογονάση
Τι είναι: Η γαλακτική αφυδρογονάση είναι το ένζυμο που καταλύει την αλληλομετατροπή γαλακτικού οξέος και πυροσταφυλικού οξέος. Είναι γνωστή με τα αρχικά LD ή LDH. Αφθονεί στους μύες και στο ήπαρ.
Και τι μας δείχνει;: Η καταλυτική συγκέντρωση της LD στον ορό είναι δείκτης μυϊκής βλάβης. Ισχύουν και γι’ αυτήν τα όσα αναφέρονται για την κρεατινική κινάση, όμως η LD δεν είναι τόσο ευαίσθητος δείκτης μυϊκής καταπόνησης όσο εκείνη, αφού αυξάνεται λιγότερο μετά από άσκηση.
γ-Γλουταμυλοτρανσφεράση
Τι είναι: Η γ-γλουταμυλοτρανσφεράση είναι ένα ένζυμο που συμμετέχει, μεταξύ άλλων, στο μεταβολισμό της γλουταθειόνης, μιας σημαντικής αντιοξιδωτικής ουσίας του οργανισμού. Βρίσκεται στο ήπαρ και σε άλλους ιστούς και είναι γνωστότερη με τη συντομογραφία γ-GT.
Και τι μας δείχνει;: Επειδή αφθονεί στο ήπαρ, η καταλυτική συγκέντρωση της γ-GT στον ορό αυξάνεται σε παθήσεις του ήπατος και μετά από κατάχρηση οινοπνεύματος. Έτσι η γ-GT χρησιμεύει ως δείκτης της ακεραιότητας και καλής λειτουργίας του ήπατος.
Χρησιμότητα μέτρησης στους αθλητές: Επειδή, σε αντίθεση με τις τρανσαμινάσες η γ-GT δεν επηρεάζεται από την άσκηση, θεωρείται ακριβέστερος δείκτης ηπατικής βλάβης για τους αθλητές.
Κορτιζόλη
Τι είναι: Η κορτιζόλη είναι μια στεροειδής ορμόνη που ανήκει στην κατηγορία των κορτικοστεροειδών. Συντίθεται στο φλοιό των επινεφριδίων.
Και τι μας δείχνει;: Η συγκέντρωση της κορτιζόλης στον ορό αυξάνεται σε καταστάσεις πνευματικού ή σωματικού στρες.
Από τι επηρεάζεται: Η συγκέντρωση της κορτιζόλης στον ορό επηρεάζεται από την ώρα της ημέρας, με υψηλότερες τιμές το πρωί και χαμηλότερες το απόγευμα. Αυξάνεται όταν υπάρχει πνευματικό στρες και μετά από έντονη άσκηση. Αθλητές (ιδιαίτερα αθλητές ταχυδυναμικών αγωνισμάτων) είναι πιθανό να έχουν υψηλότερες τιμές από μη αθλητές. Επίσης η κορτιζόλη αυξάνεται όταν υπάρχει υπογλυκαιμία ή παχυσαρκία.
Χρησιμότητα μέτρησης στους αθλητές: Η συγκέντρωση της κορτιζόλης χρησιμεύει ως δείκτης πνευματικού ή σωματικού στρες.
Κρεατινική κινάση
Τι είναι: Η κρεατινική κινάση (συντομογραφικά CK από το creatine kinase, αλλά γνωστή και ως CPK από το creatine phosphokinase) αφθονεί στους μυϊκούς ιστούς (σκελετικούς μύες, μυοκάρδιο, λείους μύες).
Και τι μας δείχνει;: Η καταλυτική συγκέντρωση της CK στον ορό είναι δείκτης μυϊκής βλάβης και, για την ακρίβεια, καταστροφής μυϊκών ινών. Πιστεύεται ότι, όταν καταστρέφονται μυϊκές ίνες, το περιεχόμενό τους διαρρέει στο αίμα, με αποτέλεσμα να ανεβαίνει η συγκέντρωση ενός από τα πιο άφθονα συστατικά τους, της CK. Έτσι η CK είναι δείκτης του εμφράγματος του μυοκαρδίου και της μυϊκής καταπόνησηςμετά από άσκηση, ιδιαίτερα έκκεντρη άσκηση.
Από τι επηρεάζεται: Η CK του ορού ανεβαίνει αργά μετά από άσκηση και παραμένει αυξημένη για αρκετές ημέρες. Η αύξηση είναι τόσο μεγαλύτερη όσο μεγαλύτερη είναι η μυϊκή καταπόνηση και όσο λιγότερο εξοικειωμένος με τη συγκεκριμένη άσκηση είναι ο ασκούμενος. Επανάληψη της ίδιας άσκησης, ακόμη κι εβδομάδες μετά την αρχική, προκαλεί μικρότερη αύξηση της CK. Λόγω της τακτικής προπόνησης, οι αθλητές έχουν υψηλότερες τιμές από τους μη αθλητές, τιμές μάλιστα που υπερβαίνουν συνήθως το πάνω όριο αναφοράς δηλαδή την ανώτερη φυσιολογική τιμή) του γενικού πληθυσμού. Η CK επανέρχεται σε τιμή ηρεμίας μετά από ανάπαυση λίγων ημερών.
Χρησιμότητα μέτρησης στους αθλητές: Η μέτρηση της CK χρησιμεύει στην εκτίμηση της προπονητικής επιβάρυνσης και στην αποφυγή πιθανών υπερβολών της ή άλλων προβλημάτων (όπως είναι η αφυδάτωση και οι ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων που ανεβάζουν τη CK).
Σίδηρος
Τι είναι: Ο σίδηρος είναι ένα ιχνοστοιχειο που χρησιμεύει στη σύνθεση της αιμοσφαιρίνης και άλλων πρωτεϊνών στο σώμα. Κυκλοφορεί στο πλάσμα δεσμευμένος από πρωτεΐνες. Χρησιμότητα μέτρησης στους αθλητές: Επειδή αρκετοί αθλητές ακολουθούν συχνά ιδιαίτερους διατροφικούς χειρισμούς που περιέχουν ανεπαρκή ποσότητα σιδήρου, η μέτρησή του στον ορό χρησιμεύει στη διαπίστωση της επαρκούς πρόσληψης σιδήρου.
Τεστοστερόνη
Τι είναι: Είναι μια στεροειδής ορμόνη που ανήκει στην κατηγορία των ανδρογόνων. Συντίθεται κυρίως στους όρχεις. Και τι μας δείχνει;: Η συγκέντρωση της τεστοστερόνης στον ορό αυξάνεται φυσιολογικα πάντα, κατά το πέρασμα από την παιδική ηλικία στην εφηβεία και από την εφηβεία στην ενήλικη ζωή. Η αύξηση αυτή είναι μεγαλύτερη στους ανδρες, με αποτέλεσμα να έχει υψηλότερες τιμές τεστοστερόνης από τις γυναίκες από την εφηβεία και μετά. Επειδή η τεστοστερόνη ασκεί πρωτεϊνοσυνθετική δράση στους μύες, είναι επιθυμητές υψηλές τιμές της.
Χρησιμότητα μέτρησης στους αθλητές: Η συγκέντρωση της τεστοστερόνης χρησιμεύει στην εκτίμηση του αναβολικού περιβάλλοντος στον οργανισμό του αθλητή. Συμφωνα με ερευνες Ο λόγος της κορτιζόλης προς την τεστοστερόνη του ορού είναι πιθανός δείκτης του συνδρόμου υπερπροπόνησης.
Φεριτίνη
Τι είναι: Η φεριτίνη είναι η πρωτεΐνη που αποθηκεύει σίδηρο σε όργανα όπως ο σπλήνας, ο μυελός των οστών και το ήπαρ. Η περιεκτικότητα των ιστών σε σίδηρο είναι ένας από τους παράγοντες που καθορίζουν την αερόβια ικανότητα.
Και τι μας δείχνει;: Η συγκέντρωση της φεριτίνης στον ορό αντανακλά την ποσότητα σιδήρου που είναι αποθηκευμένη στο σώμα.
Χρησιμότητα μέτρησης στους αθλητές: Η μέτρηση της φεριτίνης χρησιμεύει στην εκτίμηση της μακροπρόθεσμης επαρκούς ή ανεπαρκούς πρόσληψης σιδήρου.
Συνοψίζοντας..
Για να έχουμε το μέγιστο δυνατό όφελος, η βιοχημική παρακολούθηση αθλητών θα
πρέπει να είναι τακτική και προγραμματισμένη ανάλογα με τα προκαθορισμενα «peak» τους. Εν τέλει, πολυ σημαντικό ειναι η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των βιοχημικών εξετάσεων να γίνεται από εξειδικευμένους επιστήμονες και συγκεκριμένα από γιατρούς, βιοχημικούς.
Πηγες :
1. Biochemistry. Jeremy M. Berg, John L. Tymoczko, Lubert Stryer
Σταύρος Λάνταβος,
Μsc Biotechnology-Quality Assessment in Nutrition and the Environment